Urodzenie dziecka może dać Ci prawo do zasiłku macierzyńskiego. Oczywiście, po spełnieniu odpowiednich przesłanek. Takich jak m.in. posiadanie ubezpieczenia społecznego w dacie porodu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) ma jednak możliwość sprawdzać to prawo. ZUS kwestionuje zasiłek macierzyński? Z dzisiejszego artykułu dowiesz się jakie są tego najczęstsze powody i co robić.
Jakie są najczęstsze powody, dla których ZUS kwestionuje to prawo lub jego wysokość?
Najczęstszą przyczyną kwestionowania prawa do zasiłku jest pozorność umowy o pracę lub prowadzenia działalności gospodarczej.
Za umowę pozorną może zostać uznana umowa zawarta jedynie w celu pozyskania zasiłku. W takim przypadku strony „z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy” – nie jest to więc rzeczywisty stosunek pracy. Tak stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 29 maja 2014r., sygn. III AUa 321/13.
Podobne podejrzenia mogą dotyczyć działalności gospodarczej. Może zostać uznana za pozorną, gdy nie jest prowadzona aktywnie, bez zarobkowego charakteru, nie cechuje się ciągłością czy zorganizowaniem. W związku z tym jej założenie wskazuje na chęć uzyskania zasiłku, mimo fikcyjnego prowadzenia działalności.
Im krótszy okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przed urodzeniem dziecka tym większe ryzyko zakwestionowania.
Co robić, jeśli ZUS zarzuca pozorność prowadzenia działalności lub umowy o pracę?
W przypadku działalności gospodarczej – szczególnie na początku – istotne będzie wykazanie uzyskiwanych przychodów. Jeśli takich przychodów brak, należy udowodnić, że starania ich uzyskania były podejmowane. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem, istotne dla poprawnej weryfikacji stanu faktycznego są też okresy wykonywania innych czynności związanych z działalnością, np. aktywne poszukiwania klientów, zawieranie umów najmu, utrzymywanie firmowego konta. Każde potwierdzenie wykonywania działalności będzie na wagę złota.
Natomiast w przypadku umowy o pracę ZUS zazwyczaj wymaga przedłożenia zawartej umowy oraz innych dowodów wskazujących na to, że stosunek pracy nie był fikcyjny, takich jak: listy obecności, harmonogramy, a nawet zeznania świadków mogących potwierdzić np. jakie obowiązki miał pracownik.
Czy ZUS może kwestionować wysokość zasiłku?
Po weryfikacji ZUS może stwierdzić, że co prawda umowa jest ważna lub działalność była faktycznie prowadzona. Ale doszło do nieuzasadnionego zwiększenia podstawy wymiaru składek w celu uzyskania wyższego zasiłku. Tym samym uznaje, że ubezpieczona próbowała nadużyć system ubezpieczeń społecznych.
W przypadku przedsiębiorców, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r. (sygnatura II UZP 1/10) „ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych”.
Choć uchwała ta pozostaje aktualna, warto dodać, że 9 listopada 2023 r. Sąd Najwyższy (sygnatura III UZP 3/23) wydał w tym temacie inną uchwałę, zgodnie z którą ZUS może – w określonych przypadkach – badać zasadność zadeklarowanej podstawy. Zwłaszcza, gdy wzrost składek nastąpił tuż przed nabyciem prawa do świadczenia.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, czy nadal można podnosić składkę ZUS to przeczytaj koniecznie ten wpis.
Aktualnie mamy zatem dwie uchwały tej samej wagi i dwa nurty orzecznicze. Ale np. Sąd Najwyższego w wyroku z 11 grudnia 2024 r. (sygn. II NSNc 267/24) zawęził tę możliwość wyłącznie do sytuacji sprzed 2016 r., czyli sprzed wprowadzenia nowego algorytmu liczenia podstawy zasiłków. Tym samym Sąd Najwyższy wskazał, że w obecnym stanie prawnym (po 1 stycznia 2016 r.) ZUS nie może ingerować w wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru składek, jeżeli nie kwestionuje samego istnienia ubezpieczenia i realności prowadzenia działalności gospodarczej.
Inaczej jednak przedstawia się sytuacja pracowników. W ich przypadku ZUS może kwestionować wysokość wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia wraz z późniejszym ustaleniem w drodze decyzji wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli uzna, że zostało ono ustalone w sposób sztuczny lub sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
ALE UWAGA! „Ustalenie wysokiego wynagrodzenia za pracę nie może nadto przemawiać za pozornością umowy o pracę i stanowić podstawy do uznania, że faktycznym celem tej umowy było uzyskanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego” – wyrok SA w Łodzi, III AUa 321/13.
Jak bronić się formalnie i jakich argumentów użyć?
Najczęściej ZUS interesuje się sprawą, gdy wpłynie wniosek o zasiłek – i to na tym etapie mogą zrodzić się komplikacje. ZUS weryfikuje, czy umowa lub działalność nie są fikcyjne i czy ubezpieczonej rzeczywiście przysługuje zasiłek.
O tym na co przygotować się podczas takiego postępowania przeczytasz w moim wpisie pt. O czym pamiętać, kiedy ZUS wzywa do złożenia wyjaśnień – historia mojej klientki.
Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego zapada decyzja o przyznaniu bądź nieprzyznaniu zasiłku, lub przyznaniu go w niższej wysokości. ZUS może oprzeć decyzję m.in. pozorności umowy lub na argumentacji dotyczącej zawyżonej wysokości podstawy wymiaru składek.
Od takiej decyzji istnieje możliwość wniesienia odwołania. Odwołanie wnosi się w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Składa się je do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję (na piśmie lub ustnie do protokołu), a kierowane jest do sądu okręgowego. ZUS może uznać odwołanie za zasadne – wówczas uchyla swoją decyzję – lub przekazuje sprawę do sądu.
Tutaj przeczytasz więcej na temat odwołania od decyzji ZUS.
W sądzie ZUS będzie starał się wykazać, że umowa lub działalność są pozorne. Ubezpieczona powinna przedstawić dowody na to, że faktycznie pracowała lub prowadziła firmę, lub że określoną podstawa była uzasadniona. Im bardziej udokumentowane, rzeczywiste działania lub wysokość wynagrodzenia czy składki – tym większe szanse na korzystne rozstrzygnięcie.
Irena Pacholewska-Urgacz
radca prawny
Zdjęcie pochodzi z portalu Unsplash.
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }